Przedstawiamy "Wielką Trójkę" wśród kamieni szlachetnych: rubiny, szafiry i szmaragdy

Wśród najbardziej znanych i najrzadzych klejnotów znajduje się “Wielka Trójka”. Jak już wskazał tytuł, to wielkie trio tworzą: rubiny, szafiry i szmaragdy. Ludzkości są znane już od starożytności i zdobiły korony władców na całym świecie. Ich kolory oraz inne właściwości sprawiają, że są bardzo popularne, a te o najwyższej jakości mogą być nawet droższe od diamentów.

Przyjrzyjmy się bliżej jak różnią się od siebie, jak je odróżnić po cechach charakterystycznych, a także które wybrać, kupując biżuterię.

Rubiny: najukochańsze klejnoty królów

Rubin jest najdroższym klejnotem spośród naszego ważnego trio. Tak samo jak szafir należy do rodziny korundów. Z chemicznego punktu widzenia jest tlenkiem glinu, a jego kolor jest wynikiem domieszkowania rzadkimi pierwiastkami, zwłaszcza chromem. Rubiny przyciągają uwagę za sprawą swojego charakterystycznego, czerwonego koloru. Można je spotkać w wielu odcieniach, od różowego, poprzez purpurę, aż po czystą czerwień. Najbardziej cenione i poszukiwane są rubiny w kolorze gołębiej krwi – klejnoty w intensywnie kolorze czerwonym, z odrobiną purpury. Warto jednak pamiętać, że warto rubinu zależy także od wielkości i ilości zawartych w nim inkluzji (wewnętrznych niedoskonałości i pęknięć).

 

Wśród kamieni urodzeniowych, rubiny przypisywane są do lipca. W wielu kulturach wiąże się je ze szlachetnością, odwagą, czystością i pasją. Ich nazwa pochodzi od łacińskiego słowa ruber, które oznacza czerwień. Ze względu na swój kolor, który symbolizuje siłę, rubiny zawsze cenione były przez władców. Do dziś rubiny można znaleźć w większości klejnotów koronnych. Co ciekawe, w przeszłości nie odróżniano zbyt dobrze rubinów, rubelitów i spineli; najbardziej liczył się wówczas ich kolor, ale dzisiaj różnice te są ogromnie ważne.

Kolor: czerwony z dodatkami różowego i purpury. Intensywność i nasycenie koloru czasami jest tak silne, że sprawia wrażenie czarnego. Jaśniejsze odcienie zazwyczaj przypominają barwę różową, co powoduje duże trudności w dokładnym rozróżnieniu jasnych rubinów od różowych szafirów.

Czystość: rubiny zupełnie pozbawione inkluzji istnieją, ale niedoskonałości są w nich dość częste. Zazwyczaj są to mineralne inkluzje innych kamieni (np. rutylu), albo inkluzje gazowe i ciekłe.

Wartość: ogólnie wyższa niż szafirów i szmaragdów, a niektóre rubiny są nawet cenniejsze od diamentów o tej samej wielkości. Ich złoża są bardzo ograniczone, co czyni rubiny wyjątkowo rzadkimi, zwłaszcza te o wartości jubilerskiej.

Twardość: 9 na skali Mohsa. Rubiny są bardzo twarde (tylko diamenty są twardsze) i nie pękają, przez co mają wysoki stopień odporności na uszkodzenia.

Możliwe zamienniki: spinele, różowe szafiry, granaty, turmaliny, rubelity.

Złoża: Myanmar, Madagaskar, Mozambik, Tanzania, Kaszmir, Afganistan i inne.

Pielęgnacja: należy je czyścić ciepłą wodą z odrobiną mydła lub ultradźwiękami.

Możliwości ulepszania: ogrzewanie do temperatury około 900-1200 °C poprawia kolor i usuwa niektóre inkluzje. Taki sposób ulepszania klejnotów jest akceptowany i popularny w przemyśle jubilerskim. Należy zwrócić uwagę, czy ewentualne pęknięcia nie są wypełnione szkłem, które wlewa się do niższej jakości rubinów w celu uzupełnienia inkluzji. Kamień wygląda wówczas na czystszy i bardziej przezroczysty, ale jego wartość i jakość są niższe.

Szafiry: klejnoty o wielu pięknych kolorach

Pomimo że w pierwszej chwili zazwyczaj wiążemy szafiry z charakterystycznym, intensywnie niebieskim kolorem, któremu zawdzięczają swoje imię (greckie sappheiros pochodzi od hebrajskiego sappire i oznacza niebieski), możemy znaleźć je także w innych odcieniach. Mówiąc krótko: pomijają czerwone korundy (rubiny), wszystkie inne odmiany kolorystyczne należą do szafirów. Tak jak już wspomnieliśmy, granica między jasnymi rubinami a różowymi szafirami nie jest jasna i często nawet eksperci nie zgadzają się w tej kwestii. Inne popularne odmiany kolorystyczne szafirów to różowy, łososiowy (te szafiry nazywane są padparadscha), żółty i biały. Rzadkość i cena szafirów są nieznacznie niższe niż rubinów, ale wciąż pozostają one bardzo rzadkimi klejnotami. Podobnie jak rubiny są też bardzo wytrzymałe, stosunkowo często zawierają inkluzje i mogą być poddane działaniu temperatury w celu poprawy zabarwienia. 

Szafiry również znajdują się w większości klejnotów koronnych, podobnie jak w bogatej biżuterii, która ozdabia współczesnych arystokratów. Obecnie stały się również bardziej dostępne dla zwykłych ludzi. Nie zmienia to jednak tego, że szafiry wciąż otacza aura wyrafinowania i powagi. Są klejnotami urodzeniowymi września i symbolizują mądrość oraz cnotę. Uważa się też, że przynoszą szczęście. Szafiry podkreślają także uczciwość i wierność.

Kolor: niebieski, różowy, łososiowy, pomarańczowy, zielonkawy i biały. Najbardziej popularnym kolorem jest głęboko niebieski, a jego cenione odcienie to granat oraz chabrowy. Szafiry odznacza jeden z najbardziej głębokich tonów niebieskiego w całym świecie klejnotów, co zawdzięczamy obecności żelaza w minerale. Istnieją także bezbarwne szafiry zwane leukoszafirami (leucosapphires), które mogą być używane jako naturalny zamiennik diamentów. Istenieją także bardzo rzadkie szafiry, które zmieniają barwę w zależności od kąta padania światła.

Czystość: perfekcyjny szafir bez żadnych inkluzji istnieje, ale zazwyczaj w klejnocie tym znajdują się niedoskonałości. Zazwyczaj są to inkluzje innych minerałów (np. rutylu) albo inkluzje gazowe i ciekłe. Szafiry pozbawione inkluzji są częstsze niż zupełnie czyste rubiny.

Wartość: nieznacznie niższa niż rubinów i porównywalna z szafirami. Cena odzwierciedla wielkość klejnotu, jego czystość, a co najważniejsze kolor – jego intensywność i odcień. Poprawa za pomocą temperatury odgrywa ogromną rolę w przypadku ceny, ale jest u szafirów dość popularna. Piękny niebieskie szafiry, które nie przeszły takiej poprawy, są bardzo rzadkie, co odzwierciedla ich cena.

Twardość: 9 na skali Mohsa. Podobnie jak rubiny, szafiry są bardzo twarde i nie pękają, co wpływa na ich wysoką odporność.

Możliwe zamienniki: spinele, kyanity, ciemne akwamaryny, turmaliny.

Złoża: Myanmar, Madagaskar, Sri Lanka, Tanzania, Kaszmir, Australia, Kambodża i inne.

Pielęgnacja: należy je czyścić ciepłą wodą z odrobiną mydła lub ultradźwiękami.

Możliwości ulepszania: ogrzewanie do temperatury około 900-1200 °C poprawia kolor i usuwa niektóre inkluzje. Taki sposób ulepszania klejnotów jest akceptowany i popularny w przemyśle jubilerskim. Inne sposoby poprawy są bardzo rzadkie.

Szmaragdy: zielone cudeńka

Szmaragdy charakteryzuje piękny zielony kolor, którego nie znajdziemy w żadnym innym klejnocie. Są odmianą minerału berylu i zawierają wiele takich pierwiastków jak beryl, glin i tlen. Ich “krewniakami” w świecie minerałów są delikatnie niebieskie akwamaryny i subtelnie różowe morganity. W przypadku szmaragdów należy pamiętać, że każdy klejnot jest w pełni oryginalny i żaden szmaragd nie jest idealny, bez inkluzji. To zupełnie normalne i w pełni akceptowane, że je posiadają – to cecha, która dodaje im uroku. Szmaragdy często posiadają pęknięcia i inkluzje wypełnione gazem, cieczą, a czasem solą. Z tego powodu są pokrywane olejem. Taka poprawka, która jest bardzo częsta w jubilerstwie, poprawia ich przezroczystość i w pewnym stopniu barwę.

Szmaragdy były ulubionymi klejnotami Kleopatry i najpewniej w tym czasie wydobywano je w Egipcie. Nieco nowsze odkryte złoża znajdują się w Indiach i Austrii. Dzisiejsze imię szmaragdów pochodzi od francuskiego émeraude (lub greckiego smaragdos) co oznacza "zielony kamień". Samo słowo szmaragd najpewniej zostało użyte po raz pierwszy w XIV wieku.

Szmaragdy to klejnoty urodzeniowe osób pochodzących z maja. Są tradycyjnym podarunkiem na 20., 35. i 55. rocznicę ślubu. W wielu kulturach symbolizują przyjaźń, lojalność, miłość i powiązania z naturą. 

Kolor: zielony. Mają unikatowy odcień, który jest mieszanką zieleni i niebieskiego. Żaden inny klejnot nie posiada takiego koloru, co jest wynikiem domieszek chromu do szmaragdów.

Czystość: inkluzje występują zawsze, zarówno w formie innych minerałów, zamkniętego gazu lub cieczy, jak też kryształków soli.

Wartość: wysoka – za karat może być nawet wyższa niż diamentów. Szmaragdy są wysoce poszukiwane na świecie. Ciekawostką jest to, że w przeciwieństwie do innych klejnotów, obecność inkluzji nie ma wpływu na ich cenę. Wartość jest przede wszystkim determinowana przez wielkość i kolor klejnotu. Może mieć na nią wpływ także miejsce, w którym wydobyto szmaragd. Klejnoty pochodzące z Kolumbii są najbardziej pożądane i najdroższe.

Twardość: 7,5-8 na skali Mohsa. Szmaragdy są mniej trwałe niż szafiry i rubiny. Są nieznacznie twardsze niż kwarc, ale z powodu wielu inkluzji i swojej struktury, szmaragdy są kruche. Nie są odporne na uderzenia, ciśnienie czy wysoką temperaturę.

Możliwe zamienniki: tsaworyty, demantoidy, turmaliny, zielone beryle, awenturyny.

Złoża: Kolumbia, Brazylia, Zambia, Afganistan, Rosja i Madagaskar.  

Pielęgnacja: należy je czyścić suchą lub bardzo lekko wilgotną ściereczką. Ze względu na ich kruchość, szmaragdy nie są dedykowane do noszenia ich na co dzień. Należy obchodzić się z nimi ostrożnie. W przypadku głębszego pęknięcia, szmaragd można “naprawić”, zanurzając go na chwilę w oleju lub żywicy. Wypełnią one pęknięcie i sprawią, że klejnot będzie wyglądał na cały. Taki zabieg można ostrożnie wykonać w domu.

Możliwości ulepszania: impregnacja klejnotów specjalnymi olejami. Takie ulepszenie jest trwałe, dopóki szmaragd nie zostanie wystawiony na działanie środowiska odtłuszczającego, takiego jak mydliny lub kąpiel ultradźwiękowa. Po takim czyszczeniu cały olej znika, wszystkie pęknięcia są mocniej odsłonięte, a jakoś kamienie drastycznie spada.

Patrząc z kilku perspektyw, szafiry, rubiny i szmaragdy są unikatowymi klejnotami. Mają wspaniała historię i wraz z czasem będą zdobywać sobie coraz większą popularność oraz cenę. Który z tych klejnotów wybrać? Aby odpowiedzieć na to pytanie, wystarczy kierować się własnym gustem. Można zainspirować się ich unikatowym kolorem, własną datą urodzenia (albo urodzinami osoby obdarowanej) albo głębszym symbolizmem. Niezależnie od wyboru, jeden z klejnotów z “Wielkiej Trójki” z pewnością będzie zachwycającym dodatkiem, który podkreśla unikatowość i kreatywność swojego właściciela.