Polska
Najpewniej każdy wie, że dwie perły nigdy nie są identyczne. Perły to “żywe klejnoty”, które mają wiele odmian, za sprawą których mogą być podzielone na kilka grup. Dzisiaj skupimy się na perłach rzecznych, znanych też jako perły słodkowodne, które są “produkowane” przez słodkowodne małże. Przyjrzymy się ich charakterystyce, czym różnią się od pereł morskich i jak najlepiej o nie zadbać.
Na początek wyjaśnijmy sobie jednak kilka podstawowych kwestii, które często mogą wprowadzać w błąd. Perły można podzielić na prawdziwe i sztuczne, naturalne i hodowlane, a także na słodkowodne i morskie. Naturalne i hodowlane perły (zarówno słodkowodne, jak i morskie), są zawsze prawdziwymi perłami. Sztuczne perły tworzone są ze szkła, ceramiki albo innych materiałów. Nie zostały stworzone przez naturę w muszli małży, a także nie mają takich samych właściwości jak prawdziwe perły. Naturalne, prawdziwe perły, które nie były kultywowane, są obecnie niesamowicie rzadkie i bardzo drogie. Co więcej, rzadko mają najwyższą jakość, niezbędną do produkcji biżuterii. Dlatego biżuteria z pereł zazwyczaj opiera się o perły hodowlane.
Skąd pochodzą perły słodkowodne?
Perły nie są klasyfikowane jako minerały. Powstają na skutek uruchomienia mechanizmów obronnych różnych gatunków małży, które bronią się przed ciałami obcymi, które dostają się do ich muszli. Zasada powstawania naturalnych i hodowlanych pereł jest taka sama. Kiedy ciało obce, w naturze zazwyczaj ziarnko piasku albo niewielki kamyk, dostanie się do muszli, małża zaczyna pokrywać je masą perłową, aby było zaokrąglone i nie powodowało nieprzyjemnych dolegliwości. Jednak nie wszystkie małże wiedzą, jak to robić. Spośród słodkowodnych gatunków najważniejszym jest słodkowodna małża perłowa (Margaritifera margaritifera) i małża Unio. Jednakże ze względu na zanieczyszczenia środowiska i regulację wód, małże perłowe stały się ekstremalnie zagrożone. Z egzotycznych słodkowodnych małży perłowych warto wspomnieć z kolei Hyriopsis cumingii.
W przypadku pereł hodowlanych, jądro perły jest umieszczane intencjonalnie w muszli. W przypadku pereł słodkowodnych jest to zazwyczaj niewielki odłamek muszli, który następnie pokrywany jest masą perłową. Jądro staje się centralnym punktem późniejszej perły, a jego osadzenie rozpoczyna proces rośnięcia, który trwa zazwyczaj 2-7 lat. Podobny schemat procesu wykorzystywany jest w przypadku pereł morskich, ale umieszcza się w nich innego rodzaju jądro. Najważniejszym czynnikiem, który decyduje o ostatecznym kształcie perły - zwłaszcza o jej kolorze, kształcie i jakości masy perłowej - jest otoczenie, w którym żyje małża.
Ocena pereł
Charakterystyczną cechą pereł naturalnych i kultywowanych jest ich unikatowość. Każda perła jest oryginalna i ma swoją własną wartość. Istnieje system ich oceniania, który pomaga wycenić wartość, jednak warto pamiętać, że jest to kombinacja kilku bazowych czynników: wielkości, koloru, struktury powierzchni i połysku.
Zazwyczaj natrafisz na system oceny typu AAA–AA–A. Im więcej “A” w ocenie perły, tym wyższa jej jakość. Dodatkowo używane są znaki +, które pozwalają na jeszcze dokładniejszą ocenę. Dlatego ocena mieszcząca się pomiędzy AA-A zazwyczaj zapisywana jest jako A+. Jednakże niektórzy sprzedawcy, zwłaszcza z Azji, używają szerszej skali, takiej jak A-AAAAA, gdzie ocena AAA nie jest najwyższą, ale średnią. Może to być mylące, należy więc zachować ostrożność i sprawdzać, który system oceniania był użyty w stosunku do określonych pereł. Jeszcze inna skala obowiązuje w Stanach Zjednoczonych, w których używa się ocen A-D, przy czym A oznacza najwyższą jakość.
Właściwości pereł słodkowodnych
ROZMIAR pereł jest mierzony w milimetrach i odnosi się do ich średnicy. Rozmiar niektórych pereł morskich może sięgnąć nawet 14 mm, a z rzadka nawet więcej. Perły słodkowodne są jednak z zasady mniejsze. Ich rozmiar waha się od 2,5 do 9,5 mm. W przypadku rozmiaru powyżej 9 mm, wartość pereł zaczyna gwałtownie wzrastać z powodu ich rzadkości. Jednakże rozmiar nie zawsze jest najważniejszy i nie musi decydować o wartości perły. Jeśli perła jest duża, ale nie ma wysokiej jakości powierzchni, jej wygląd nie będzie idealny, a cena nie będzie wysoka. Dlatego tak ważne jest sprawdzenie pozostałych parametrów.
KOLOR perły przyciąga wzrok już od pierwszej chwili. Kolory pereł słodkowodnych mogą mieścić się w szerokim spektrum, od białego, przez kremowy, różowy, łososiowy, aż do fioletowego i lawendowego. To jedyne odcienie, które małże mogą produkować naturalnie, bez ludzkiej ingerencji. Oczywiście, można spotkać także perły sprzedawane w innych kolorach, takie jak brązowe, czarne, niebieskie czy zielone, jednak w przypadku pereł słodkowodnych oznacza to ich sztuczne zabarwienie, co powinna odzwierciedlać także cena. Podczas oceny koloru zwracamy uwagę przede wszystkim na jego czystość, a także czy perła ma niewielkie plamki w innych odcieniach - warto pamiętać, że tylko w niektórych odmianach pereł są one pożądane. A jeśli chodzi o wybór koloru pereł, które będą Państwo nosić, radzimy kierować się własnym gustem.
POŁYSK perły idzie w parze z jej kolorem. Jest oceniany za pomocą wielu skomplikowanych skal, których używają wyłącznie specjaliści. Dla uproszczenia sprawy, możemy opisać trzy najważniejsze: wysoki połysk, satynowy połysk i perły matowe (ciemne). Dwa pierwsze rodzaje połysku są pożądane, jednak żadna perła nie powinna sprawiać wrażenia matowej. Wysokiej jakości perła musi błyszczeć. Powinna intensywnie odbijać światło i musi mieć blask pochodzący z wewnątrz. Tylko taka perła ma wysoką jakość i robi wyjątkowe wrażenie. Jakość masy perłowej - a co za tym idzie połysk - jest zależna przede wszystkim od środowiska i zdrowia małży, czasu narastania perły i innych czynników. Perły słodkowodne zawsze mają grubszą warstwę masy perłowej niż morskie, jednak ich połysk może być odrobinę jedwabisty, przez co lśnią mniej.
POWIERZCHNIA perły to najważniejsza cecha, dzięki której możemy odróżnić perły naturalne od pereł hodowlanych. Żadna prawdziwa perła, ani naturalna, ani hodowlana, nie jest idealna. Perły rosną w żywych organizmach, które powoli je kształtują. Ich powierzchnia posiada więc drobne wgłębienia, zapadnięte miejsca i inne niedoskonałości. Sprawia to, że perły są bardziej unikatowe, ale też mniej wartościowe. Dlatego też gładkość powierzchni również jest brana pod uwagę, gdy oceniamy jej wartość. Z drugiej strony, jeśli perła ma jakieś niedoskonałości, może być bardziej przystępna cenowo. Małe niedoskonałości można też sprytnie ukryć, dzięki czemu nie są widoczne w biżuterii. Prawie wszystkie perły mają takie niedoskonałości, a jeśli nie - ich ceny są dosłownie astronomiczne. Powierzchnia perły może być nawet prążkowana, co sprawia, że wyglądają jakby miały w środku pasek.
Ostatnią ważną cechą perły jest jej KSZTAŁT. Perły słodkowodne mają różne kształty. Najbardziej cenne są oczywiście idealnie okrągłe perły, z gładką, lśniącą powierzchnią i ujednoliconym kolorem. Im bardziej idealny kształt, tym wyższa cena. Nieregularne perły są z kolei oceniane ze względu na swoją symetrię. Oprócz okrągłych wyróżniamy więc perły owalne, barokowe i w kształcie monety, a także perły w kształcie łzy lub gruszki.
Specjalne rodzaje pereł słodkowodnych
Perły Keshi zostały stworzone dosłownie przez przypadek - jako produkt uboczny hodowli pereł. Przykładowo, jeśli małża odrzuci i wydali jądro, ale wciąż produkuje masę perłową, powstaje perła zwana Keshi. Często powstaje także w innych partiach muszli niż oczekiwano. Oryginalnie tylko niektóre morskie perły Akoya były perłami Keshi, jednak obecnie niektóre perły słodkowodne także są do nich zaliczane. Perły Keshi mają nieregularne kształty z różnymi nierównościami i nie mają jądra. Z tego powodu nie są uważane za naturalne perły, ale pod wieloma względami przewyższają perły z jądrem. Są twardsze, a zatem też bardziej odporne, mogą mieć bardziej intensywne kolory i większy połysk. Okrągłe perły Keshi są najrzadsze. Stanowią jedynie 0,001% wszystkich pereł Keshi i są sprzedawane za cenę proporcjonalną do ich wagi w karatach.
Wśród największych pereł słodkowodnych, jakie zostały wyhodowane, są stosunkowo nowe perły Edisona. Zostały wprowadzone na rynek w 2010 roku przez chińskiego producenta, który spędził pięć lat na współpracy z lokalnymi uniwersytetami, aby rozwinąć proces ich kultywacji. Chińska grupa posiada patent na ich produkcję i współpracuje jedynie z kilkoma dealerami. Dlatego też pereł Edisona nie można znaleźć w zwykłych sklepach z biżuterią. Podobnie wyglądające perły, produkowane przez inne kompanie, to między innymi perły Ming, Kasumi i Ripple (pomarszczone). Perły Edisona mogą mieć nawet 20 mm wielkości, ponieważ są hodowane pojedynczo, co daje im więcej miejsca na wzrost. Co więcej, w ich przypadku innego rodzaju jądra są osadzane w małżach niż w przypadku klasycznych pereł słodkowodnych. Perły Edisona są niemalże okrągłe, mają unikatowy kolor i połysk.
Inną bardzo interesującą i stosunkowo nową odmianą pereł są “świetliste” perły soufflé. Ich nazwa pochodzi z francuskiego i opisuje ich wypukły kształt. Również zostały wyhodowane przez przypadek podczas rozwijania technik kultywacji. Aby wyhodować naprawdę duże perły, małża musi być do tego odpowiednio przygotowana. Jej wnętrze musi być odpowiednio powiększone, aby umieszczenie w niej jądra nie spowodowało jej śmierci. W przypadku pereł soufflé, wysuszona kulka z błota używana jest jako jądro. Absorbuje ona wodę i płyny z wnętrza żywego organizmu. Małża pokrywa ją następnie masą perłową. Po wyjęciu perły z muszli, błotna kulka jest z niej usuwana, dzięki czemu perła jest od razu przedziurawiona. Perły soufflé mają nieregularne, barokowe kształty i są lżejsze od innych pereł. Jednakże warstwa masy perłowej jest na nich ekstremalnie gruba i są bardzo odporne. Co więcej, taka grubość masy perłowej zapewnia im metaliczny połysk i piękny, intensywny i głęboki kolor.
Warto wspomnieć także o perłach Mabe, które w porównaniu z innymi perłami są tańsze. Mają półokrągły kształt i są hodowane w nieco inny sposób niż pozostałe. Półokrągłe jądro jest umieszczane w muszli małży, która następnie pokrywa je masą perłową. Jednak perła jest przymocowana do wnętrza muszli. Z tego powodu jedna część pozostaje płaska, a perła ma kształt kaboszonu. Jądro jest zazwyczaj dość duże, jednak warstwa masy perłowej najczęściej pozostaje stosunkowo cienka, co sprawia, że perła może być zazwyczaj nieco większa niż średnie rozmiary pereł. W przeciwieństwie do wielu swoich słodkowodnych kuzynów, perły Mabe nie są sprzedawane jako sznur, ale są osadzane w biżuterii podobnie jak minerały. Dzięki temu inicjują zupełnie nowe sposoby wykorzystania pereł w biżuterii. Perły Mabe są jednak bardzo delikatne i najlepiej sprawdzają się w wisiorkach i kolczykach.
Perły: podstawa każdej kolekcji biżuterii
Perłowa biżuteria jest bardzo osobista. Długotrwałe piękno pereł zależy od tego, czy są noszone - potrzebują kontaktu ze skórą, która dosłownie pielęgnuje i poleruje ich powierzchnię. Żadna inna biżuteria nie wymaga tak bliskiego kontaktu z ludźmi. Co więcej, perły nie tylko pełnią funkcję estetyczną. W niektórych kulturach rozmiar noszonej perły świadczy o statusie społecznym kobiety. Kobiety o wysokim statusie albo starsze kobiety zazwyczaj noszą większe perły, które podkreślają ich rolę.
Perły mogą być wykorzystane w różnorodny sposób. Niektóre mogą być osadzone w biżuterii, przy czym połowicznie przedziurawione perły najczęściej znajdują się w pierścionkach, kolczykach i wisiorkach. Perły przewiercone na wylot tworzą sznury pereł, dzięki czemu stają się tradycyjnymi naszyjnikami i bransoletkami. Sznury pereł to klasyczne, ponadczasowe dodatki i każda kobieta powinna mieć przynajmniej jeden. Są bardzo eleganckie i luksusowe, można je wykorzystywać podczas wielu okazji. Perły mogą pełnić rolę wyjątkowych, codziennych, formalnych i nieformalnych dodatków. Wystarczy odpowiednio dobrać ich wielkość i długość sznura. Wiedziała o tym między innymi Coco Chanel, która nigdy nie pozwoliła powiedzieć złego słowa o perłach. Nie ma też niczego dziwnego w tym, że perły stanowią podstawę każdej kolekcji biżuterii, zarówno we współczesnych, jak i historycznych rodzinach arystokratycznych.
Jak pielęgnować perły i utrzymać ich piękno przez długi czas?
Opieka nad perłami rozpoczyna się w chwili, w której są kupowane. Dobrze wykonana biżuteria z pereł musi spełniać odpowiednie kryteria. Perły osadzone na płaskiej lub zaokrąglonej podstawie zawsze muszą być do połowy nawiercone i osadzone na sztyfcie. Jeśli perła jest jedynie przyklejona do podstawy, najpewniej szybko odpadnie. Sztyft chroni ją przed obluzowaniem. Jeśli jednak mimo tego perła się poluzuje, za sprawą sztyftu zazwyczaj możemy zobaczyć to w porę, gdy tylko zacznie się poruszać. W tym przypadku należy przymocować (przykleić) ją ponownie. Jednak nawet odrobina kleju nie może być widoczna, dlatego lepiej zostawić to profesjonalistom.
W przypadku sznura pereł, naszyjnika lub bransoletki, na początek należy sprawdzić, czy pomiędzy każdą perłą znajduje się supełek. Pełni on podwójną funkcję: chroni perły przed dotykanie i ocieraniem się o siebie, a także - jeśli sznur się zerwie - przed ich rozsypaniem i zgubieniem. Supełek musi znajdować się dokładnie między każdymi dwiema perłami - bez żadnych wyjątków - a na dodatek każdy powinien mieć taką samą wielkość. Supełki muszą być dobrze zawiązane, co można łatwo sprawdzić, lekko pociągając za końce sznura. Jeśli sznur można bardzo delikatnie rozciągnąć, a pomiędzy perłami i supełkami nie ma przerw, wówczas jest on wysokiej jakości. Należy także zawsze sprawdzić jakość zakończenia całego sznura. Perłowy naszyjnik powinien wyglądać identycznie na całej swojej długości.
Podczas noszenia sznura pereł jest bardzo ważne, aby od czasu do czasu sprawdzać, czy nie uległ poluzowaniu. Jeśli można znaleźć na nim przerwy, dobrym pomysłem będzie nawleczenie go ponownie. Lepszej jakości sznury pereł i naszyjniki mają podwójną nić. Aby zapewnić im jeszcze większą wytrzymałość, rekomendujemy zdejmowanie biżuterii z pereł przed kąpielą, pływaniem i ochronę przed kontaktem z wodą. Czysta woda nie niszczy samych pereł, jednak może wpływać na nić, na którą są nawleczone, zmniejszając jej wytrzymałość. Wyjątkiem są chlorowane wody w basenach, które bezpośrednio niszczą powierzchnię pereł.
Aby na długo zachować piękno pereł, najważniejszą zasadą jest “zakładaj je jako ostatnie, zdejmuj jako pierwsze”. Zasada ta wynika z małej odporności pereł na substancje chemiczne, takie jak perfumy, kremy czy inne kosmetyki. Wiąże się to także z ich oczyszczaniem. Perły powinny być przecierane delikatną, wilgotną ściereczką. Można użyć także miękkiej, lekko ciepłej wody i kropli mydła, jeśli mocno się zabrudzą. Jednakże zawsze po tym procesie powinny być dobrze osuszone i wypolerowane za pomocą odrobiny oleju z wiesiołka. Najgorszą rzeczą, jaka może się stać, jest całkowite usunięcie warstwy oleju z powierzchni pereł podczas mycia, ponieważ doprowadzi do jej zniszczenia. Dlatego zawsze po czyszczeniu należy je delikatnie naoliwić. Nie wolno ich przy tym pocierać zbyt mocno i zawsze należy używać do tego czystych rąk.
Kilka mało znanych ciekawostek o perłach słodkowodnych
Dzisiejsza produkcja pereł pochodzi głównie z Chin. Dziewięćdziesiąt pięć procent wszystkich dostępnych pereł słodkowodnych przybywa właśnie stamtąd. Ich wielkość waha się od 2 do 16 mm. Jedna małża może wyprodukować nawet do 20 pereł jednocześnie, czyli dziesięciokrotnie więcej niż małże morskie. Dlatego też perły słodkowodne są tańsze (i mniejsze) niż morskie. Obecnie jednak cena pereł stopniowo wzrasta, ponieważ wymagają one jak najlepszych warunków; zanieczyszczenie wód sprawia, że ich kultywacja jest coraz trudniejsza i o połowę mniejsza niż we wcześniejszych latach. Pomimo wykorzystywania nowych technologii nie możemy spodziewać się spadku ich cen w najbliższym czasie.
Największą znaną perłą słodkowodną jest Sleeping Lion (Śpiący Lew). Nie jest okrągła, ma nieregularny kształt, który przypomina śpiącą bestię albo słonia. Perła ma niemal 7 cm długości, waży 120 gramów i pochodzi z Chin. Datuje się ją na lata 1700 - 1760. Przez cały ten czas znajdowała się w kilku kolekcjach, w tym również w kolekcji carycy Katarzyny Wielkiej. Ostatnim razem (w 2018 roku), kiedy ta oszałamiająca perła została wystawiona na aukcję, jej cena osiągnęła 320 000 euro.
Jedyna perła słodkowodna, która została znaleziona przypadkiem i sklasyfikowana jako perfekcyjna, nazywana jest Abernethy Pearl (Perła Abernethy). Została znaleziona w Szkocji w rzece Tay w 1967 roku. Nosi imię swojego znalazcy. Była wystawiona na aukcji Cairncross Jewellers przez blisko 30 lat i została sprzedana dopiero w 1992 roku. Wciąż nie jest oficjalnie wiadome, kto jest jej posiadaczem.
